Kargowa- Unruhstadt.
Na tej podstronie mam zamiar publikować ciekawostki historyczne dotyczące dawnej historii miasta Kargowa, jak i bardziej współczesnych czasów, jeśli takie materiały będę mieć...
O kargowskiej synagodze.
Nie wiadomo w jakim okresie czasu została wybudowana pierwsza synagoga w mieście Unruhstadt. Według Opisu Prus Południowych i Nowych Prus Wschodnich z 1797 r. kargowscy Żydzi posiadali synagogę, na wybudowanie której zgody udzieliła miejscowa szlachta. Jednakże synagoga ta spłonęła w dużym pożarze miasta, który wybuchł 22 września 1841 r. Licząca ok. 400 wyznawców, gmina żydowska dążyła do szybkiej odbudowy świątyni. Zorganizowano również na ten cel zbiórkę pieniędzy w innych skupiskach żydowskich.
W końcu 1842 r. synagogę odbudowano. W 1888 r. świątynię przebudowano. Przebudowa nosiła cechy stylu neoromańskiego. Część frontowa budynku – wyższa – ozdobiona została dwoma przysadzistymi wieżami o płaskim dachu, zaś korpus budynku zachował układ halowy. Okna przepruwające ściany synagogi zakończone były łukami (j. niem. Rundbogenstil).
W 1936 r. pod naciskiem władz nazistowskich gmina sprzedała synagogę stolarzowi Aurasowi, który przeznaczył ją na magazyn drewna. Po 1945 r. budynek synagogi przeznaczono na pomieszczenia mieszkalne. Ostatnia przebudowa z lat 80-tych XX w. praktycznie zatarła wszelkie cechy pierwotne budynku. Przypomina teraz sześcienną bryłę i tylko pewne elementy ściany wschodniej obiektu przypominają, że była to synagoga.
(niniejszy tekst opracowano na podstawie artykułu na stronie:
www.sztetl.org.pl/
Polecam wszystkim miłośnikom muzyki ciekawy reportaż o niepowtarzalnej imprezie, jaką są bez wątpienia warsztaty muzyczne. Impreza ta odbywająca sie cyklicznie od dłuższego czasu, cieszy się sporym powodzeniem wielu znanych muzyków. Zajęcia prowadzi wielu znanych jurorów muzycznych, m. in. Grażyna Łobaszewska, Elżbieta Zapędowska i inni. Myślę,że impreza pomimo swego profesjonalnego charakteru i kameralności, warta jest tego, aby ja zareklamować. Zapraszam do obejrzenia reportażu z warsztatów w 2008 roku:
www.youtube.com/watch
------------------------------------------------------------------------
Jeszcze o kargowskiej gminie żydowskiej.
Zachowane źródła nie wspominają kiedy Żydzi pojawili się w leżącej na pograniczu śląsko-wielkopolskim Kargowej. Wiele wskazuje na to, że mogło to się stać dopiero po 1655 r., kiedy nowy właściciel Kargowej,
Christoph von Unruh założył w pobliżu miejscowości nowe osiedle dla uciekinierów protestanckich ze Śląska i nazwał je Unruhstadt. Mimo, że po otrzymaniu praw miejskich w 1661 r. obie miejscowości stopiły się w jedną, Żydzi początkowo zamieszkiwali tylko w części założonej po 1655 r. Miała ona wyraźnie miejski charakter i zamieszkiwana była przez protestanckich kupców i rzemieślników. Starsza część – Karge – zachowała typowo rolniczy charakter. Mieszkali tu głównie katolicy.
Pierwsze dane na temat liczby Żydów w mieście pochodzą z 1793 r., kiedy Kargowa po II rozbiorze Polski dostała się pod panowanie pruskie. W mieście mieszkało wtedy 1155 chrześcijan i 323 Żydów. W Opisie Prus Południowych i Nowych Prus Wschodnich z 1797 r. poświęcono również fragment kargowskim Żydom. Autor pisał o nich, że wyglądają czyściej i bardziej ludzko, niż Żydzi w innych miejscowościach, dodawał również, że posiadają synagogę, na której wybudowanie otrzymali zgodę od miejscowej szlachty, chodzą w niemieckich strojach i wydają się być zamożni.
Na początku XIX w. większość z nich zajmowała się handlem, w tym przede wszystkim handlem suknem i jego eksportem do Rosji. Po 1823 r., kiedy Rosja wprowadziła cła ochronne, wielu kargowskich Żydów przeniosło się do Kongresówki, głownie w okolice Łodzi, gdzie współtworzyło rodzącą się branżę włókienniczą. W 1835 r. w Kargowej było naturalizowanych 74 Żydów, w tym 1 tłumacz i bibliotekarz, 3 nauczycieli, 11 kupców, 36 handlarzy, 7 krawców, 1 dzierżawca ziemski, 1 kupcowa, 1 właściciel pasmanterii, 1 optyk, 1 kantor, 1 składacz książek, 1 fabrykant waty, 1 dentysta, 1 dzierżawca, 1 kuśnierz, 1 mechanik, 1 srebrnik, 1 nauczyciel szkolny, 1 doktor medycyny, 1 rabin i 1 mydlarz. W tym samym czasie 89 dzieci żydowskich w mieście objętych było obowiązkiem szkolnym. Uczęszczały one do utworzonej przez gminę szkoły elementarnej.
W nocy z 21 na 22 IX 1841 r. pożar strawił wiele żydowskich domów, w tym również synagogę. Aby ją odbudować zorganizowano zbiórkę pieniędzy na terenie innych gmin. Nowa świątynia została oddana do użytku wiernych już w 1842 r.[
Szczyt populacji żydowskiej w mieście przypadł na 1840 r. Gmina żydowska z Kargowej liczyła 392 Żydów. W tym samym czasie do gminy kargowskiej należeli również Żydzi z pobliskiej Kopanicy. W połowie XIX w. gmina posługiwała się okrągłą pieczęcią o średnicy ok. 2,5 cm przedstawiającą orła z rozpostartymi skrzydłami. Na pieczęci widniał napis: VERWALTUNGS BEAMTEN D. ISRAELITISCHEN CORPORATION (na otoku) ZU UNRUHSTADT (w środku pola).
Odpływ do dużych ośrodków miejskich na zachodzie Niemiec wyraźnie zaznaczył się po 1847 r. Dziesięć lat później (1857) gmina kargowska liczyła już tylko 190 osób. Tendencja spadkowa utrzymywała się stale aż do lat 30-tych XX w., czyli do momentu likwidacji gminy.
Z Kargowej wywodzili się założyciele gmin żydowskich w Obrzycku i Rawiczu: rabin Izaak Itzig ben Schlomo i rabin Chaim Karge, późniejszy znany działacz filantropijny we Frankfurcie nad Menem. Stąd pochodzili również współtwórca zreformowanej gminy żydowskiej w Berlinie dr Sigismund Stern, a także pisarz polityczny i historyk literatury Felix Bamberg.
Na początku XX w. gmina liczyła już tylko 69 osób. Była to jednak zamożna grupa posiadająca w swych rękach liczne – jak na prowincjonalną miejscowość – nieruchomości i kapitały. Mapka agrarna okolic Kargowej z 1900 r. pokazuje nazwy wskazujące Żydów jako właścicieli gruntów. Są to: Juden-Lache, Juden-Brücke, Judenfriedhof, Juden-Graben i Judenwiese. Około 1888 r. gmina przebudowała synagogę, nadając jej neoromańską formę przypominającą nieco bryłę synagogi w Legnicy.
Bezsprzecznie najzamożniejszym mieszkańcem Kargowej na początku XX w. był Carl Lichtenstein, który w 1914 r. uruchomił w mieście fabrykę czekolady i zatrudniał w niej 400 robotników. Fabryka była chlubą miasta i jedną z największych i najnowocześniejszych inwestycji w regionie.
W roku dojścia nazistów do władzy (1933) w Kargowej mieszkało jeszcze 36 Żydów na 1733 mieszkańców. Wielu z nich zostało zmuszonych do sprzedaży majątku i wyjazdu z miasta. Jednym z ostatnich był właściciel fabryki czekolady Carl Lichtenstein. W 1938 r. zmuszono go do sprzedaży fabryki za śmiesznie niską kwotę. Nabył ją najzagorzalszy kargowski nazista Fritz Deig. Carl Lichtenstein wyjechał do Koblencji, w której przebywał do 1942 r. Z Koblencji wywieziono go do Theresienstadt (Terezin), a stamtąd do getta w Mińsku, gdzie najprawdopodobniej stracił życie. Brakuje informacji dotyczących ostatnich kargowskich Żydów. Wiadomo tylko, że w 1936 r. sprzedali synagogę, co uchroniło ją przed zniszczeniem w czasie Nocy Kryształowej (9/10 XI 1938). Po 1945 r. w Kargowej przy ul. 27 Stycznia mieszkało żydowskie małżeństwo Hadunów, które nie miało jednak nic wspólnego z przedwojenną gminą żydowską. Państwo Hadun pochodzili bowiem z terenów wschodniej II Rzeczpospolitej.
Po 1989 r. Kargową odwiedzali potomkowie mieszkających tam kiedyś Żydów. Byli to m.in. dr Thomas Karger z córką Gabriele, prowadzący w Bazylei rodzinną firmę „S. Karger AG”, a także wnuk Carla Lichtensteina Hans Reich z żoną. Obecnie w mieście nie ma osób pochodzenia żydowskiego.
